Adakale, Tuna Nehri üzerinde yer alan ve bu nehrin üzerinde kurulan barajın suları altında kalan tarihi bir adadır. Zamanında diğer isimleri "Caroline-Adası" ve "Yeni-Orschowa" olmuştur.
Tuna Nehri'ndeki trafik ve ticareti kontrol eden ada, 1691 yılından Osmanlı Devleti tarafından fethedilmiş, 1878 Berlin Antlaşmasında kime teslim edileceginin yazımı unutulduğundan 1923 yılındaki Lozan Anlaşması ile Romanya'ya teslim edilene kadar bir Türk adası olarak kalmıştır. 1960'lı yılların sonlarına kadar 1000 kadar Türk'ün yaşadığı 160.000 m² yüzölçümündeki Adakale, Osmanlı mimarisinin özelliklerini yansıtan bir yerleşim birimiydi. Üzerinde bir cami, bir Vauban stilinde inşa edilmiş bir kale, küçük bir Ortodoks kilisesi, pazar yeri ve birkaç kahvehane bulunmaktaydı. Adada yaşayan Türkler tütün ekimi, kayıkçılık ve ticaretten geçimlerini sağlarlardı. Ada baraj suları altında kaldıktan sonra adalıların büyük bölümü Türkiye'ye göç etmiştir.
Adanın Osmanlılar tarafından ne zaman fethedildiği tam olarak bilinmiyor. Yalnız bazı bilgiler doğrultusunda, adanın Osmanlı fethi öncesi bir korsan yatağı olduğunu göstermektedir. Ada, ancak 17. Yüzyılda, yani çevresinin tamamen Osmanlı toprağı olmasından yaklaşık 2 asır sonra arşiv belgelerine yansır. Bu sırada Adakale Avusturyalıların eline geçmiştir ve Belgrad'ın yeniden fethinden sonra sadece 400 kişilik bir birlik gönderilerek 1691'de geri alınır.
Ada uzun süre Osmanlıların Avrupadaki önemli savunma noktalarından biri oldu. 18. yüzyıl başlarında yeniden Avusturyalıların eline geçirilen Adakale 1738'de, Sultan I. Mahmud dönemimde Osmanlı sınırlarına tekrar dahil edilir. Mühimme Defteri'ndeki bir kayıtta Adakale bizzat padişahın diliyle, "kilid-i memleket-i Erdel ve Macar ve miftah-ı ülkât-ı Belgrad ve Tamşıvar", yani Macaristan'ın kilidi ve Sırbistan ve Romanya'nın anahtarı diye zikredilmiştir. Osmanlı Devleti 93 Harbi ile beraber bölgedeki topraklarını kaybetmesine rağmen Berlin Antlaşması'nda ismi geçmediği için Adakale Osmanlı idaresinde kalmaya devam etti. Adada yaşayan halk II. Meşrutiyet'in ilanından sonra yapılan seçimlere de katıldı. 12 Mayıs 1913'te Avusturya-Macaristan tarafından işgal edilen ve Macaristan kısmına bağlanan, Adakale 1923 Lozan Antlaşması ile Romanya idaresine bırakıldı.
Adakale 1967'de Romanya ve Yugoslavya'nın ortaklaşa Tuna nehri üzerinde inşa ettiği barajın suları altında kaldı. Adada yaşayan Türklerin büyük bir kısmı Türkiye'ye az bir kısmı ise Köstence ve Bükreş'e göç etti. Günümüzde bir Türk firması, Romanya hükümetinin de yardımlarıyla bölge yakınındaki Şimian adasında Adakaleyi yeniden inşa etmek için çalışmalara başladı.
Ayrıca bakınız
- Mustafa Armağan, "Geri gel ey Osmanlı!", Ufuk Kitap, Ekim 2007, s. 56-62.
- Pasztor Arpad, "Macaristanda Türk dünyasının son günleri", Yeni Tarih Dünyası, Sayı: 7, 17 Aralık 1953, s. 287-289.
- Raşit Çavaş, "Adakale'nin Romanya'ya verilmesi tartışması", Toplumsal Tarih, Sayı: 78, Haziran 2000, s. 4-12.
- Hayri Gül, "Kale yıkıldı, hatıralar kaldı: Adakale", Zaman/Turkuaz eki, 26 Haziran 2005.
- Cemal Kutay, "Bildiğimizden başka ve söylenmesi yasak Plevne", Tarih sohbetleri 1, Istanbul 1966, s. 148.
- Mehmet Önder, "Ramazan'da sulara gömülecek olan bir Türk kasabası: Adakale", Türk Kültürü, Sayı: 54, Nisan 1967, s. 427-433.
Siteler
"http://tr.wikipedia.org/wiki/Adakale" adresinden alındı.
