BEDESTEN

Cami, Erciş-Ahlat karayolunun Adilcevaz girişinde yer almaktadır. Kitabesi olmayan yapının XVI. yüzyılda Zal Paşa tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Son yıllarda Bitlis Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılan cami günümüzde hizmete açık bir durumdadır.

Son cemaat bölümü ile bir bütün olarak tasarlanan cami, dikdörtgen planlı bir şemaya sahiptir. Sahilden hemen sonra dikleşen yamacın eteğine kurulduğundan, zeminin ana karayolu seviyesinde olduğu halde, caminin tamamı Adilcevaz’a giden yolun alt seviyesinde kalmıştır. Bundan dolayı camiye kuzeyden kademeler halinde alçaltılmış merdivenler ile inilmektedir.

Yapı, dış yüzeyleri kesme taş örgülü dolgu duvar tekniği ile inşa edilmiştir. Kuzeydeki dar avluya açılan üç gözlü son cemaat yeri, iki sütun ve sivri kemerlere yaslanan üç kubbeyle örtülmüştür. Ana eksen üzerinde bulunan basık kemerli iç mekana giriş kapısı bir sivri kemerle kuşatılmıştır. Alınlıktaki kitabelik boş bırakılmıştır. Ana mekan kare formunda olup, ortada dört sütun ve kemerlere yaslanan eşit büyüklükte geçiş elemanları yardımıyla dokuz aynı büyüklükteki kubbe ile örtülmüştür. Ülkemizde ender inşa edilen çok kubbeli cami türlerinden biridir.

Caminin kuzey-batı köşesinde kesme taş yardımı ile yapılmış kare kaideli, geometrik bir minare yükselmektedir. Minare, yöredeki diğer minareler gibi tek şerefeli kalın ve kısa bir yapıya sahiptir. Minareye son cemaat yerinden dört basamaklı merdivenle ulaşılan bir kapı ile kaideye cami duvarından açılan ikinci bir kapıdan çıkılabilmektedir.

Eski Van şehrinde yer alan Kaya Çelebi Camii, 1660 yılında Kaya Çelebizade Koçi Bey tarafından inşa edilmeyen başlanmış, idam edilmesi üzerine, 1665’ten sonra cami, Cem Dedemoğlu Mehmet Bey tarafından tamamlanmıştır. Günümüze medresesi ulaşmamıştır.

Güney dış şehir surlarına yakın bir alanda kurulan Kaya Çelebi Camii, kare planlı tek kubbeli bir harim yerinden meydana gelmektedir. Girişte beş gözlü bir cemaat yeri ve kuzeybatı köşesinde yer alan minaresi, kare kaideli silindirik gövdeli tek şerefeli minareler grubundadır. Kuzey cephenin ortasında girişi sağlayan kapı bulunmaktadır. Bu cephedeki kapı ve pencerelerde bitkisel ve geometrik süslemeler yer almaktadır.  İki renkli kesme taşlarla inşa edilmiş caminin cepheleri değişik formlarda pencerelerle hareketlendirilmiştir.

Cami belli bir süre ibadete açılmışsa da günümüzde ibadete kapalıdır. Bu açıdan Eski Van şehrinde ibadete açık kalabilen tek cami özelliğini de kaybetmiştir.  

Silvan (Meyyafarikin) Ulu Camii, Artuklular döneminde yapılmıştır. Selahaddin Eyyubi`ye izafe edilmektedir. Eyyubiler döneminde camiye bazı eklemeler yapılmıştır. "Acem yapısıdır” diyenler de vardır.

Burada, Melikşah`ın İsfahan Mescid-i Cuma'sındaki kubbesi aynı plan şekli ile bir mihrab önü kubbesi olarak değerlendirilmiştir. 13.50 m. çapında kubbe, Gülpayegan Camiindeki gibi mukarnaslı tremplarla yerine oturmuş olup, üç nef boyunca parelel nefleri kesmektedir. Üç taraftan üçer kemerle camiye açılan kubbe, dıştan tamamıyla yapıya hakim olarak kuvvetle belirtilmiştir. Gaznelilerin Leşker-i Bazar Ulu Camiinde iki nefi kesen mihrap önü kubbesi, Melikşah`ın, İsfahan Mescidi Cuma Kubbesi fikri ile birleştirilerek, Anadoluda Türk cami mimarisinin abidevî şekli inanılmaz bir kuvvetle gerçekleştirilmiştir. Silvan Ulu Camii taştan, kubbesi ise tuğladan yapılmıştır. Dıştan kubbenin sekizgen kasnağı ve trompları bellidir. Halen üzerini basık, piramit bir külah örter.

Silvan`da 1031 de bir cami yapıldığı, tarihi kaynaklardan bilinir. 1046 da bunu gören Nasırı Hüsrev`in ancak birkaç kelime ile geçiştirmesi, ilk camiin belirli bir özelliğinin olmadığını gösterir. Diğer bir kaynak “İbn el Azrak”, 547 de kubbenin yapıldığını ve 552 de tamirinin tamamlandığını bildirmektedir. Böylece camiin 1152-1157 arasında beş yıl boyunca, bugünkü şekli ile Necmeddin Alpit tarafından tamamlandığını kabul etmek gerekiyor. Burada Artuklu camilerinin Selçuklu mimarisine dayanan karakteristik plan ve mimari özelliklerinin daha sonra devam eden orijinal üslubu hakim olmuştur.

Kanuni Sultan Süleyman´ın emriyle Mimar Sinan´ın talebele­rinden Sadık Kalfa tarafından yapılan Büyük Cami, 1558 yılında ibadete açılmıştır. Kare planlı olan Cami´nin üzerinde, ortada bir büyük tam kubbe ile bu kubbenin dört tarafında yarım kubbeler yer almaktadır.

Duvarları ve minaresi kesme taş kubbe üstleri kurşun kaplıdır. Bir zamanlar kent merkezinde ticaretin kalbinin attığı cami çevresini canlandırmak üzere Çankırı Belediyesi tarafından çalışmalar sürdürülmektedir.