BEDESTEN

Britain and the Islamic World 1558-1713, By Gerald Maclean & Nabil Matar

Reviewed by Barnaby Rogerson

This is a book centred on the enterprise of five generations of British seamen and merchant-venturers exploring the Islamic East. It is a well-known story of British achievement but, instead of staying within the stately mansion of this progression towards glory and empire, the two authors keep throwing open the windows to offer us fresh insights, new horizons of inquiry, as well as skipping out through a back door to give us a witheringly close examination of the fabric. This is an uplifting, intriguing and inquiring survey, which leaves the reader grateful for the breadth and depth of their scrutiny. 

 The first wall of misconception to come tumbling down is the notion of Islam existing as a coherent subject of inquiry. The British did not, for better or for worse, engage themselves with either recognising or confronting an adversarial civilisation. Instead, they divided the East into distinct regions, which each had its own temper – not to mention a British trading company. So that for centuries, any inquiry into the truths of Islam took a very fifth place to inquiry into the balance of trade with Barbary (Morocco and the regencies of Algiers, Tunis and Tripoli), the Levant (Ottoman Istanbul, Izmir and Aleppo), Sophy (Persia) and the Indian trading stations of Calicut, Bombay, Madras and Calcutta. 

The second wall to fall is the conception that Britain was interested in scientific exploration and the pursuit of knowledge. Britain was an irrelevant offshore island. British merchants travelled the world purely as a means of acquiring wealth, and had to be adaptable, compliant and patient if they were going to achieve this. In large part England remained a banana republic, or rather a wool monarchy, with but one product, cheap woven cloth, with which to dress her stall in the world marketplace. So instead of the Great and Good of British exploration, Maclean and Matar suggest we relabel the Needy and Greedy. 

Selim İleri

Bir hafta kadar önceydi, değerli dostum Sinan Uluand, Süheyl Ünver'in Bursa Defterleri'ni yayımladıklarını haber verdi. Çok sevindim: Ünver'in yazılarını okumak, o harikulâde resimlerine dalıp gitmek sayılı mutluluklarım arasında.

'Öz'ünü şu ya da bu sebeple git git yitiren bugünkü toplumda Süheyl Ünver bir 'anıt kişi'dir. Ne yazık ki bu anıt kişiyi kalabalıklarla bir türlü buluşturamıyoruz. Onun derin bilgisi, derin duyuşu -şimdilik- yalnızca meraklısına ses yöneltiyor.

Yazılarında, notlarında, hatta 'çiziktirme'lerinde gerçek bir edebiyat adamıdır. Anlatımı, üslûbu, kendine özgü sözdizimi Ünver'i öteden beri edebiyatımızda önde gelen bir isim kılmışken; şairlere, yazarlara açılmış sözlüklerde, ansiklopedilerde Süheyl Ünver maddesine rastlanılmaz.

Necatigil'in bile gözünden kaçmış. Sanat tarihine tutkun bir bilim adamı olması mı önünü kesmiş, bilmiyorum. Edebî değerler koruyucusu Necatigil nasılsa uzak durmuş...

Bursa defterlerinin önsözünden öğrendiğimize göre, Süheyl Ünver incelemeleri, makaleleri, notları, risaleleri, irili ufaklı yazılarıyla yaklaşık iki bin eserin sahibi! Şöyle belirtiliyor: "Ünver'in eser sayısı 1880'leri bulacak; vefatından sonra bile, hazırladığı notlardan ve arşivindeki defterlerden, suluboya ve karakalem resimlerinden hazırlanan kitaplar neşredilmeye devam olunarak bu rakkam 2000'li sayılara ulaşacaktır."

İşte, gözden ırak tuttuğumuz böylesi bir hazine!

İSTANBUL - Amerikalı Profesör Heath Lowry, Ucbeyi Gazi Evrenos’un Yunanistan’ın fethini anlattığı “Osmanlı Döneminde Balkanların Şekillenmesi” adlı kitabının ardından Evrenos’un torunlarıyla tanıştı. Emekli kaptan G. Ersin Evrenos, Avukat Özer Evrenosoğlu, Atilla Evrenosoğlu, Aynur Onbaşıoğlu (kızlık soyadı: Evrenosoğlu) yazarla irtibata geçip ellerinde bulunan ve daha önce hiç bilinmeyen bir aile seceresi (soykütüğü) ile fotoğraf ve belgelerden oluşan çeşitli belgeleri yazarla paylaştılar. Prof. Lowry bu yeni belge ve bilgilerin ışığında bir kitap daha yazdı: “Yenice Vardarlı Evrenos Hanedanı” adlı son çalışmasında, Kuzey Yunanistan’da 600 yıl boyunca hükümran olmuş bir hanedanın tarihine yeni bir pencere açıyor.

Balkanlar’daki Osmanlı varlığının oluşturulmasında anahtar rol oynayan Gazi Evrenos ilk ve başta gelen Uçbeyleri’ndendi. Meriç nehri kıyılarından Adriyatik sahillerine kadar gerçekleşen fetihlerin hemen hemen tamamının baş komutanı Gazi Evrenos’tu. Evliya çelebi onun için “760 şehri, kaleyi ve kasabayı fethetti” diye yazmıştır. Evrenos’un sahip olduğu gücü anlamak için, 1376 yılında Şehzade Bayezid’in Germiyan Beyleri’nden Şah Süleyman’ın kızıyla evlendiği düğün hakında Âşıkpaşazade’nin yazdıklarına bakmak yeterli olacaktır: “...sonra Evrenos Gazi’nin hediyeleri sunuldu. İlk önce yüz erkek köle ve kadın köle geldi. Erkek kölelerden onu altın florinle dolu gümüş tepsi ve on köle de mücevher dolu altın tepsi, seksen köle ise gümüş maşrapa ve ibrik taşıyordu. Kölelerden hiçbirinin eli boş değildi. Konuk elçiler bunu gördüğünde Evrenos Gazi’nin hediyelerine şaşakaldılar ve şöyle düşündüler, ‘eğer bu yöneticinin adamlarından sadece biri böyleyse’ ve ardından parmaklarını ısırdılar.”