BEDESTEN

AYDIN KUŞADASI - ÖKÜZ MEHMED PAŞA KERVANSARAYI (KURŞUNLU HANI)

Kervansaray, Öküz Mehmed Paşa tarafından 1618 yılında, deniz ticareti için yaptırılmış, iki katlı, avlulu bir yapıdır.

Kurşunlu Han'daki burç ve mazgal delikleri, Kale'nin şiddetli muharebelere maruz kaldığını göstermektedir. Ortalama 28.50 x 21.60 Metre ölçüsündeki avlunun çevresini her iki katta da revak ve odalarla sarar. Bu Kervansaray'ın varlığı, Osmanlılar zamanında Kuşadası'nın kervan yollarından birinin sonunda ülkenin iç bölümlerinden gönderilen ticari malların ihraç limanı olduğunu gösterir. Yapı, Evliya Çelebi'nin "Seyahatname" sinde ayrıntılı olarak anlatılmaktadır. Yapı, 1966 yılında "Clup Mediterranee" tarafından kiralanıp restore edilerek "Turistik" Konaklama İşletmesi" olarak hizmete açılmıştır. Bugün, bu işlevini sürdürmektedir.

II. Murat ve Fatih döneminin seçkin devlet adamlarından biri olan Karacabey, Rumeli Beylerbeyi’dir. Fatih, İstanbul’un fethi hakkındaki düşüncelerini çevresindekilere açtığı zaman, yalnızca Karacabey bu fikri olumlu bulmuş, diğerleri bunun olabilirliğine başlangıçta inanmamışlardır. Rumeli’nin fethinde önemli yararlılıkları olmuştur. İstanbul’un fethinden sonra da Rumeli Beylerbeyi görevini sürdürmüştür. 1455 yılında Belgrat’ta şehit olmuştur. Mezarı Karacabey ilçesindedir.

İnegöl’e 5 km. mesafede bulunan Ortaköy Kervansarayı, Karacabey tarafından padişahın tımar olarak kendisine verdiği arazi üzerinde 1454 yılında yaptırılmıştır. Kervansaray, Bursa’yı Kütahya ve İçanadolu’ya bağlayan yol üzerinde köyün batısında bulunur ve tamamen kesme taştan yapılmıştır. Kapısı güneye bakan yapı, kuzey-güney doğrultuda dikdörtgen planlıdır. Destekleri bağlayan sivri kemerler güneyde duvar payelerine oturur. Giriş kapısı ise basık kemerlidir. Üçgen payandalar gövde duvarlarının yarısı yüksekliğindedir. Kervansarayı dıştan bir zarf gibi büyük bir tonozla örtülmüştür.

Restore edilmiş olan kervansaray kültür merkezi olarak hizmet vermektedir.

Merzifonlu Kara Musafa Paşa tarafından yaptırılan külliyenin yapıları içerisinde görünümü abidevi olan Kervansaray son dönemde restore edilerek güzel bir görünüme kavuşmuştur.

Adana-Niğde-Kayseri ile Nevşehir-Ürgüp-Kayseri'yi birleştiren çağın önemli yollarından İpekyolu üzerindeki kavşakta, İncesu’da 1660 yılında Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından bir külliye yaptırılmıştır.

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Kervansarayı, çarşı, cami, medrese, tabhane ve hamam ile birlikte külliyeyi meydana getirmektedir.

Kervansarayın cephesi kuzeydoğuda yola paralel olarak yerleştirilmiştir. Bir yanı cami avlusu, bir kenarını kuşatan arasta aynı yönü korumuştur. Kervansarayın üç yanı revakla çevrili, avlusunun iç ölçüleri yola bakan ve arastaya bitişik olan yanlarda 56 metre, güneydoğuda 51,20 metre, kuzeybatıda 49,60 metredir. Arkasını dereye vermiş olan güneydoğu duvarı dıştan payandalarla ve ayrıca külliyenin suyunu sağlayan ve ilçeye adını veren İncesu deresinin üstünde üç gözlü olarak inşa edilen su kemerleri vasıtasıyla takviye edilmiştir. Su kemerleri altından at, üzerinden insan rahatça geçebilecek durumdaydı. Zaman içerisinde sel sularının alüvyonlarıyla köprünün gözleri daralmış ve 1970'li yıllarda ilçenin sel suları altında kalmasına sebep olmuştur.1970'li yıllara kadar çoğu yeri yıkılmış olan surun ve köprünün kalan kısımları da zamanın Belediye Başkanı tarafından yıktırılmıştır. Kervansarayın kışlık kısmının dış ölçüleri 53.50x29.50 m. olan büyük ve yüksek bir yapıdır. Sivri, beşik tonozlu bir ön hacmin gerisindeki kapıdan, ortada altışardan iki sıra ayağa binen 21 çapraz tonozun örttüğü iç mekana geçilir. Kışlık kısmın dört yanı bir seki ile çepeçevre kuşatılmış, sekinin gerisine 36 ocak yeri konulmuştur. Bu ocakların bacaları dört satıhlı çatının kenarlarında yükselir.

El Aman Kervansarayı, Bitlis-Tatvan-Muş yolu ayrımında Rahva düzlüğü denilen yerde bulunmaktadır. Rahva Düzlüğü kış aylarında kervanlar için tehlikeli bir yerdi. Bu nedenle de kervansaray oldukça geniş bir arazide kurulmuştur. XVI. yüzyılda Van Beylerbeyi Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kervansarayın ne zaman yapıldığını içeren bir kitabe günümüze ulaşamamıştır. Bu kervansaray Anadolu’nun en büyük ve eski kervansaraylarından birisidir.

Kervansaray avlu ile birlikte, 90 x 70 m uzunluğunda, beş ayrı bölümden oluşmaktadır. Kervansarayın batı bölümündeki kalın, kesme taş duvarlı bölüm adeta bir ribat (yol güzergahlarında askeri amaçlı küçük kale) görünümündedir. Silindirik payandalarla desteklenin bu bölüm yapının en eski bölümüdür.

Kervansaray doğu batı doğrultusunda iki sıra halinde iki sıra halinde üçerden altı paye ile üç nefe ayrılmıştır. Bu mekanların üzeri beşik tonozlarla örtülmüştür. Bu bölümün dışarıya açılan pencereler adeta birer mazgal görünümündedir.

Kervansarayın güney bölümü diğer taraflardan farklı olarak beş dikdörtgen hücreli olup bunlar da birer kapı ile avluya açılmaktadır. Bu hücrelerin güney kenarının ortasında da birer pencere, batı duvarlarında da birer ocak bulunmaktadır. Bu hücrelerin üzeri de dikey sivri kemerlerle örtülmüştür.

Kervansarayın ikinci bölümünü oluşturan kapalı mekan birinci yapının kuzey doğu köşesindedir ve ondan daha yüksek, daha geniş ve aydınlıktır. Kuzey duvarı diğer duvarların iki katı kalınlığındadır ve aynı zamanda, dıştan her kenardaki ikişer payanda ile desteklenmiştir. Bu bölüm avlu duvarı ile birleşerek daha değişik bir plan göstermektedir. Doğu batı yönünde iki sıra halinde, her sırada dört paye ve beş sivri kemerle üç uzun nef meydana getirmektedir. Birinci kısımdan daha büyük olan bu bölüm tonozlarla üstü örtülmüştür. Burada da mazgal pencereler duvarlara sıralanmıştır.

Konya'ya 22 kilometre uzaklıkta, Aksaray-Konya karayolundan 5 kilometre içerde Tömek köyü yakınında olan ve Saadeddin Köpek Hanı diye de anılan Zazadin Han, 1235-1236 yıllarında yapılmıştır. Güney cephede, kapalı mekana yakın bir yerde bulunan açık bölüm taç kapısı, beyaz ve açık kahverengi taşlarla yapılmıştır. Güney cephenin inşasında, çok miktarda işlenmiş buluntu taş kullanılmıştır. Taç kapının hacimli kitlesi içinde, duvara oturmuş basamaklarla çıkılan ve zengin bir taş süslemeye sahip olan mescidi yer almaktadır.

Zazadin Han (Restorasyon Sonrası)

Zazadin Han'ın restore edilmeden önceki durumu (aşağıdaki fotoğraflar)

 
  

Antalya-Isparta-Konya Kervan yolu üzerinde İncir Han dördüncü konaklama yeridir. Bucak ilçesinin 7 km. batısına düşen İncirdere köyündedir.

Gıyaseddin Keyhüsrev bin Keykubat yaptırmıştır. İncir Han, dikdörtgen planlı olup avluludur. İncir Han’ın çok süslü yarıya yakını dolgu toprağı ile dolu bir taç kapısı vardır. İçeriye, içe doğru eğimli ve istiridye kabuğu şeklinde yivli, tonozlu bir nişin korumasına alınan basık kemerli bir kapıyla girilir. Kapı kemeri üzerinde dört satırlık bir kitabesi açıkça okunabilmektedir. Süslü iki sütun üzerindeki sivri kemere geçiş mukarnaslarladır. Girift geometrik motiflerle süslü  çerçeveler, kapı üzerindeki incelikle işlenmiş güneş kursu, gücü ve adaleti simgeleyen kabartma aslan, karşılıklı iki ejder övgüye değer.

Mama Hatun Kervansarayı

Erzincan’ın Tercan İlçesi'nde Mama Hatun Kümbeti’nden 30 metre uzağındadır. Kervansaray’ın 12. yüzyılın sonları veya 13. yüzyılın başlarında yapıldığı belirtiliyor.

Kervansarayın mimarı bilinmemekle beraber kümbeti yapan Ahlatlı Ebu’n-Nema bin Mufaddalı’ın eseri olması kuvvetle muhtemel. Kare planlı kervansaray 51x51 metre ölçüsünde. Sarı renkte kesme taştan yapılmış olan kervansarayın dört köşesine silindirik kuleler, cephelere de yarım silindirik kuleler ve payandalar yerleştirilmiş. Buradaki kule ve payandalar 16 adet. Doğu cephesinin ortasına dışarıya taşkın bir giriş portali yerleştirilmiş durumda . Bu portalin iki yanına birer sütunçe ve birer niş konulmuş. Portalin basık kemerli kapısından kısa bir koridora oradan da geniş ve yamuk biçimli bir avluya geçiliyor. Koridorun iki yanında tonoz örtülü dikdörtgen odalar bulunmaktadır.

Avlunun kuzey ve güney kenarlarında beşer oda ve bir eyvan bulunmaktadır. Batı yönünde ise ortadaki daha büyük olmak üzere sivri kemerli tonoz örtülü üç eyvan ve bunların etrafında dikdörtgen birer mekan daha vardır. Avlunun kuzey ve güney kısımlarına duvar uzunluğunda ahır bölümleri yerleştirilmiştir. Bunlar sivri kemerlidir ve üzerleri tonozla örtülü.

Fotoğraf: Aydın Sertbaş