BEDESTEN

Erzurum, Fevziye Mahallesi’nde, Menderes Caddesinde, Pervizoğlu Camisi ile Boyahane Hamamı arasında bulunan Rüstem Paşa Bedesteni'ni Kanuni Sultan Süleyman’ın Sadrazamı Rüstem Paşa 1544-1561 arasında yaptırmıştır.

Erzurum’un işlek kervan yolları üzerinde bulunmasına rağmen şehirde nedense kervansaray yapılmamıştır, Osmanlı döneminde yapılan hanların başında Rüstem Paşa Hanı gelmektedir. Bu yapı kaynaklara kervansaray veya bedesten olarak geçmiş olmasına karşılık mimari yapısı ve özellikleri han olarak yapıldığını göstermektedir.

Rüstem Paşa Bedesteni'nin mimari yönden ilgin çekici bir plan düzeni ve yapısı vardır. Burada dikdörtgen bir avlu çevresinde, kesme taştan yapılmış revakların arkasına sıralanmış odalardan oluşan iki katlı bir yapıdır. Doğu ve batı yönünde sivri kemerli ve tonozlu iki kapıdan girilen avlunun çevresinde 32 hücre bulunmaktadır. Avluda kalın payelerin yuvarlak tuğla kemerlerle birbirine bağlanmasından oluşan bir revak sistemi meydana gelmiştir. Üzerleri tonoz örtülü olun bu revakların arkasındaki odalar da basık tonozlarla örtülmüştür. Üst katta yine koridor çevresinde sıralanmış basık tonozlu odalar bulunmaktadır.

Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1970 yılında restore edilen, çarşı olarak kullanılan hanın günümüzde üst katlarında Oltu taşı işlemecileri, alt katlarda ise çeşitli işyerleri bulunmaktadır.

Konya Ereğli ilçesinde, Ulu Cami yakınında çarşı içerisinde bulunan Rüstem Paşa Kervansarayı Kanuni Sultan Süleyman döneminde Sadrazam Rüstem Paşa tarafından 1552 yılında yaptırılmıştır. Mimar Sinan’ın eseri olan bu kervansaray 1990’lı yıllarda yapılan onarım ile orijinal durumunu koruyarak günümüze gelebilmiştir.

Kervansaray Mimar Sinan’ın yapmış olduğu diğer kervansaraylarla karşılaştırıldığında, bu yapının değişik bir plan düzeninde olduğu görülmektedir. Dikdörtgen planlı kervansarayın revaklı bir avlusu, arkasında tonozlu odaları bulunmaktadır. Ana girişin önündeki alçak bölüm, ortada giriş eyvanı, sağında ve solunda daha küçük ölçüde bir eyvan bulunmakta olup, onu üçer oda izlemektedir. Kervansarayın büyük ahır bölümünün önünde bir sıra halinde konuk odası bulunmaktadır. Bu oda yapının geniş avlusuna açılmaktadır. Ahır bölümü yapının ortasındaki dört fil ayağının taşıdığı geniş mekândır. Burası mazgal pencerelerle aydınlatılmıştır. Bu plan şekli ile Rüstem Paşa Kervansarayı menzil hanları ile yakın benzerlikler göstermektedir. Tonozlu bölümler on iki adet olup, içlerinde ocakları bulunmaktadır.

Yapının ana duvarları kesme taştan yapılmış, kemerlerde yer yer tuğlalar kullanılmıştır. Kervansarayın iki giriş kapısı bulunmakta olup, bunlara Bağdat Kapısı ve Konya Kapısı isimleri verilmiştir. Kervansarayın tümünün üzeri iki bölüm halinde yekpare bir beşik tonozla örtülüdür.

Kervansaray Cumhuriyet döneminde askerlik şubesi ve kitaplık olarak kullanılmış, bir ara belediye buradan yararlanmıştır. Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün yapmış olduğu onarımdan sonra içerisindeki dükkânlar kiraya verilmiştir.

Denizli'nin en önemli tarihi eserleri arasında yer alan Akhan Kervansarayı'nda restorasyon çalışmaları başladı. Denizli Afyonkarahisar Karayolu üzerinde bulunan tarihi Akhan Kervansarayı restore çalışmaları törenle başladı. Akhan Kervansarayı'nda düzenlenen törene, Denizli Valisi Yavuz Erkmen, Denizli Belediye Başkanı Nihat Zeybekci, Aydın Vakıflar Bölge Müdürü Ali Zengin, İl Genel Meclisi Başkanı Halil Pekdemir ve yetkililer katıldı.

Akhan Kervansarayı hakkında bilgi veren Pamukkale Üniversitesi (PAÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Başkanı Prof.Dr. Kadir Pektaş, kervansarayın Selçuklu dönemi Denizlisini Orta Anadolu'ya bağlayan kervan yolu güzergahında bulunduğunu, kapalı ve açık kısım olmak üzere iki aşamalı yapıldığını söyledi. Selçuklu döneminin hanları ile ön plana çıktığını belirten Pektaş, Akhan Kervansarayı'nın 1253 yılında dönemin Denizli Valisi Seyfettin Karasungur bin Abdullah tarafından inşa ettirildiğini söyledi.

Aydın Vakıflar Bölge Müdürü Ali Zengin de, restorasyon çalışmalarını 2010 yılı içinde bitirmeyi planladıklarını söyleyerek, 2003 yılından bu yana Denizli'de 18 eserin restorasyonunu yaptıklarını, bu eserlerin geleceğe taşınması için çalışmaların devam edeceğini anlattı.

Edirne kervansaray ve hanlarının en büyük örneklerinden olan Rüstem Paşa Kervansarayını Rüstem Paşa (1500-1561) yaptırmıştır. Rüstem Paşa Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Hürrem Sultan ile evlenmiş, Mohaç seferine katılmış, Diyarbakır ve Anadolu beylerbeyliklerinden sonra 1544’de sadrazam olmuştur.

Rüstem Paşa Kervansarayı, Eski Cami’nin yakınında, Bedestenin de karşısındadır. Bazı kaynaklarda bu kervansarayın ismi Rüstem Paşa Hanı olarak da geçmektedir. Mimar Sinan’ın eserlerinin listesini veren kaynaklarda ve Tuhfet-ül Mimarin’de Mimar Sinan’ın yaptırdığı eserler arasında ismi geçmektedir.

Bu yapı konaklama amaçlı olmasına rağmen sağlam ve korunaklı oluşundan ötürü Edirneli tüccarlar paralarını ve değerli mallarını burada koruyor, bunun için de kira ödüyorlardı.

Kervansarayın l00x85 cm.lik kırık kartuşlu iki satırlı kitabesi: 

   Açıldıkça kâpânsun Ayn-ı a’dâ
   Bi-hakkın sure-i innâ fetehna 
  

Kervansaray Mahallesindeki Atatürk Meydanının kuzeyinde doğu-batı doğrultulu güneye bakan ön yüzlü develik ve han olmak üzere iki bölümlü, üzeri kesme taş örtülü çatılı bir kervansaraydır. İki büyük kapı ile her iki bölüme girilir. Han bölümü iki katlı olup daha yüksekçedir ve ortası üçgen kırma çatılı, her iki yanı piramidal külahlıdır. Külah çevresinde bacalar yükselir. Develik bölümü ise üçgen kırma çatılıdır.

Kervansaray'ın, II. Murat’ın Karamanoğulları seferi dönüşünde (H. 837-M.1434 yılında) yaptırmış olduğu Afyon Müzesi şeri sicillerindeki bir kayıttan anlaşılmaktadır.

Ayrıntılı Tanım :

Kesme taş duvarlar taş kaplamalı, kırma çatılı, iki katlı ve iki bölümden oluşmaktadır.

Birinci bölüm iki katlıdır. Giriş güney cephede tam ortadadır. Kapalı olan girişi silme sivri kemerli ve beşik tonozludur. İki yan duvarda birer sivri kemerli niş ve nişlerin ortalarında birer pencere (Demir- Parmaklıklı) vardır. Kapı silme basık kemerlidir. Zemin kat ortadaki dört adet fil ayak ile yan duvarlardaki on adet yalancı fil ayaklarının üzerine oturan kemerler ile ona bölünmüştür. Kısa kenarlardaki ikişer bölüm çapraz tonoz diğer bölümler beşik tonozla kapanmıştır. Fil ayakları ve duvarlar üzengiye kadar kesme taş üst tarafı tuğladır. Cümle kapısının tam karşısında kesme taştan yapılmış ve on basamağı halen bulunan üst kata çıkış merdiveni yer almaktadır. Bugün üst kata çıkış iptal edilmiştir. Merdivenin altı tonoz şeklinde açıktır. İki kısa kenarda ikişer adet mazgal pencere yer almaktadır.

Üst Kat; zemin kattan merdivenle Doğu-Batı doğrultusunda uzanan üst kat sofasına çıkılır. Sofanın kuzey duvarı ve beşik tonozu depremde yıkılmıştır.
Sofa dört kemerle beş bölüme ayrılmıştır. Kemerler yalancı fil ayakları üzerine oturmaktadır. Doğu ve batı duvarlarda birer mazgal pencere yer almaktadır Üst katın güney yanında beş adet oda yer alır İki köşede kare planlı kubbeli sekizgen kasnak üzerine oturmuş piramidal külahlı birer oda vardır. Kubbe ve troplar tuğla olup duvarlar, kasnak ve külah kaplama kesme taştır. Bir baca, bir niş, bir mazgal pencere, bir pencere vardır. Kubbeli odaların yanındaki odalar Doğu-Batı doğrultusunda daha alçak basık tonozludur. Güney duvarında ikişer adet mazgal penceresi birinin doğu, diğerinin batı duvarında ocakları karşılarında ikişer adet niş yer almaktadır. Ortadaki oda eyvan tipinde tonoz örtülüdür. Sofaya bir sivri kemerle açılır. Güney duvarında ortada bir mihrap, mihrabın iki yanında birer adet mazgal pencere yer almaktadır. Tonoz tuğla ile yapılmıştır.

İkinci bölüm develiktir Giriş güney cepheden kapalı olarak eyvan biçiminde yapılmıştır Beşik tonozlu olan kapalı girişin dışarıya açılan güney kısmı sivri kemerlidir. Kapı ise yuvarlak kemerlidir. Kapı kemerinin üzerinde bir kitabe boşluğu yer almaktadır. Girişin doğu ve batı duvarlarında birer adet sivri kemerli niş vardır. İç mekan doğu-batı doğrultusunda uzanmaktadır. Beşik tonoz örtülüdür. Altı adet yalancı ayaklara oturan kemerler iç mekanı yedi bölüme ayırtmıştır Her kemerde bir altta bir üstte olmak üzere iki adet ahşap gergi hatılı vardır. Fil ayakları birer düz kaide üzerine oturmakta ve üzenginin üst kısmına kadar kesme taş olarak yapılmıştır. Kemerler tuğladır. Duvarlar ve tonoz sıralı moloz taştan yapılmıştır.

Güney duvarındaki ayakların aralarında ocaklar yer almıştır. Doğu duvarında iki mazgal pencere vardır. (Bu duvar birinci bölümün duvarıdır, ikinci bölümü daha sonra ilave edilmiş olduğu anlaşılmaktadır.) Diğer iki cephe ise sağırdır.

Taş kaplamalı kırma çatı örtülüdür. Yan odaların duvarı orta bölüme oranla yüksekçe yapılmış olup sekizgen kasnak çevresinde bacalar yükselmektedir.

1940 yılında çatı kaplamasının onarımı yapıldığı, külah üzerindeki taşa konan tarihten anlaşılmaktadır.

Kervansaray 17. yüzyılda Hüseyin Paşa tarafından yaptırılmıştır. Yapı daha sonra Mimar başı Mehmet Ağa tarafından onarılmıştır.

 Yapı 45.75x23.60 m. boyutlarında enine dikdörtgen planlıdır. İçte iki sıra halinde uzanan ayaklar birbirine sivri kemerle bağlanmıştır. Ayaklar ve sivri kemerler de yapının üzerini örten beşik tonozları taşımaktadır. Duvarlar yonu taşı kaplıdır. Duvarlar kuzey ve güney cephelerde payandalarla desteklenmiştir. Yapının giriş kapısı doğu cephede yer almaktadır.