BEDESTEN

İshaklı Hanı, Sâhib Ata Hanı veya Sâhip Ata Hanı, 1249 (Hicrî 647) yılında Sahip Ata Fahrettin Ali'nin yaptırmış olduğu Afyon Konya yolu üzerinde eski ismi İshaklı olan şimdiki Sultandağı ilçesinde bulunan bir Kervansaraydır. Anadolu Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus yönetim dönemi zamanında yapılmıştır. 11 - 13. yüzyıllarda Anadolu'da, alışılmadık bir siyasi dönem, ticaret, ve sanat çok hızlı bir şekilde gelişmiştir. Bu kısa ama altın çağ, Haçlı Seferleri ve Moğol istilâları ile zayıflamış, Selçuk Sultanları başkentleri olan Konya'dan bu savaşları yönetmişlerdir.

Mimarı ve yapı tipi

Mimarı o zamanın en ünlü mimarları olan Kölük bin Abdullah (Arapça: ك؛لُك بِن اَبدُلَّه) ve Kaluyan El-Konevi (Arapça: خاَلُياَن آل كْنءڤِ)'dir

Yapı tipi, yazlık denilen avlulu, kışlık denilen kapalı bölümlü, kapalı bölümü avludan küçüktür. Kapalı bölüm iki taraflıdır, ve her taraf beş kubbelidir. Hanın yüzü batıya doğru bakıp, ve yol kenarında bulunur. Avlunun ortasında yükseltilmiş köşk mescit (masdschid) yer almaktadır. Mescit, kare planlı dört kemer ayağı üzerine oturtulmuş ve ibadet mekânı, zeminden yükseltilmiştir, doğu ve batı cephesinde yer alan pencere açıklıkları da silmelerle vurgulanmıştır. Köşk Mescid dış duvara 20 derece eksende, yönü kıbleye doğru yapılmıştır. Girişi kıbleye bakan tarafın tam öbür yönünde olup, merdivenleri iki taraftadır. Ayrıca avlu'nun tam ortasında bir kuyu bulunur. Kervansarayın kuzeydoğu cephesi, Anakapının yer aldığı 37,70 m uzunluğundaki giriş cephesidir. Önyüzün ortasında bulunan anakapı, 7,30 m genişliktedir. Önyüzde, ikisi köşede olmak üzere dört payanda^[1] yer almaktadır. Kuzeybatı ve güneydoğuda yer alan kare planlı payandalar 0,90 m duvardan öne doğru gelmektedir. Kare planlı payandalar ile anakapı arasında, çapı 1,88 m olan yarım daire planlı payandalar yer almaktadır. Kuzeybatı yönünden güneydoğu yönüne doğru kare planlı payanda ile yarım daire planlı payanda arası 6,24 m, yarım daire payanda ile portal arası 5,16 m.dir. Ana kapı güneydoğu yönünde ana kapı ile yarım daire planlı payanda arası 5,14 m, yarım daire planlı payanda ile kare planlı köşe payanda arası mesafe 6,11 m'dir. Dış duvarların kalınlığı 1.60 metredir.

Şemsüd-Din Altun Aba II. Kılınç Arslan (1154-1192) ve oğlu Rükned-Din Süleyman Şah dönemlerinin sipahsalarlarından (genel kurmay başkanı) birisidir. İbni Bibiye göre I. Alaeddin Keykubat (1219-1237) dönemini yaşamış sultan oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1246)'in Atabekliğini yapmıştır. Onun tahta geçmesiyle birlikte Sadettin Köpek (Öİ 1238)’in nüfuz ve kışkırtmasıyla öldürülmüştür. (Bibi, Nşr, Erzi- Luga’den Aktaran CERAN, 1996, s .225)

Argıthanı Kervansarayı, Şemsüd-Din Altun Aba tarafından (H598/1202) yılından önce yaptırılmıştır. Kitabesi yoktur. Osmanlılar döneminde tamir ve değişiklik görmüştür.

Alman sanat tarihçisi Kurt Erdman, Argıthanı kervansarayı hakkında şunu söylemektedir: “Küçük bir yapı olduğu halde inşası itinalı yapılmıştır. Eski tarz bulunan büyük kapı cephesinde nispetsizlik görülür, yapının önünde bir camii vardır. Camiide ibadet edenler hanı ziyaret etmeden gidemezler. Handan doğuya uzanan yol bir kavis ile köprüye ulaşır. Birçok seyehatçılar buradan geçer. (ERDMAN’dan aktaran CERAN ,1996 , s. 231 )

Şemsüd-din Altun Aba'nın Kervansarayı vakfiyesinde “Hancının maaşı hana gelen fakir yolcuların ısınması hanın aydınlatılması için miktarı bildirilmeyen odun ve bezir yağı alınması” kaydedilmektedir. Bu da fakir yolcuların sığındığı bir barınak olduğunu göstermektedir. Hanın vakıfları arasında Konya Eski Pazar’da eski bir dükkan zikredilmektedir. (TURAN’dan aktaran CERAN,1948, s. 207)

Konya Ilgın ilçesinde, Lala Mustafa Paşa’nın 1574 tarihinde yaptırmış olduğu yapı topluluğunun bir bölümünü Lala Mustafa Paşa Hanı oluşturmaktadır.

Külliyenin avlusunun doğusunda bulunan, kesme taş ve moloz taştan yapılmış olan han, yapı topluluğunun en büyük yapısıdır. Ortalama 36.00 x 50.00 m. ölçüsünde olan hanın yapım kitabesi bulunmadığından, yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır. Yalnızca odalardan biri içerisindeki ocağın taş konsolunda 1584 tarihi yazılıdır. Büyük ihtimalle hanın yapımına külliye ile birlikte başlanmış, 1584’te de tamamlanmıştır.

Kuzeyden arasta ile birleşen hanın üzeri beş adet beşik tonozla örtülmüştür. Hanın ortasında bir koridor, iç mekânı üçe bölmüştür. Batıda cami avlusuna, doğuda da dışarıya açılan iki kapısı vardır. Ayrıca avlu yönündeki kapının önüne de çapraz tonozlu bir sahanlık yerleştirilmiştir. Hanın kuzeydeki bölümü oldukça büyük olup, dört ayakla iki nefe ayrılmıştır. Güneydeki bölüm ise üçayakla iki nefe ayrılmıştır. Bu mekânların her biri içerisinde birer ocak nişi bulunmaktadır. Hanın ortasındaki koridordan bir merdivenle üst kata çıkılır. Üst katta tonozlu ve ocaklı üç oda daha bulunmaktadır.

Konya Selçuklu ilçesinde, Konya-Akşehir karayolunun 24. km.sinde bulunan Dokuzun Hanı’nı kitabesinden öğrenildiğine göre, Emir Hacı İbrahim 1210 yılında Mimar Osman’a yaptırmıştır.

Dokuzun Hanı kapalı ve açık bölümleri bir arada bulunduran hanlar grubundandır. Burada avlu ile kapalı bölüm birbirine eş plandadır. Kuzey-güney yönünde dikdörtgen planlı olan hanın avlu girişi doğudaki dar cephesindedir. Yapılan kazılar sonunda avlunun doğu ve batı kanatlarının revaklı olduğu anlaşılmıştır. Kapalı kısmın öne doğru taşırılmış ve bezemesiz basit bir kapısı vardır. Bu kapı üzerinde altı satırlık yapım kitabesi bulunmaktadır. Kapalı kısım diğer hanlara göre daha basit düzenlenmiştir. Bu mekânın ortasında daha geniş ve yüksek bir kubbe ve yanlarda da tonozlu üç bölüm bulunmaktadır.

Uzun yıllar harap bir durumda olan bu hanı Selçuk Üniversitesi adına Prof.Dr. Yılmaz Önge 1990 yılında kazı çalışmalarına başlamış ve çalışmalar 1995 yılında tamamlanmıştır. Kazı çalışmalarından sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyonu yapılmıştır. Bu arada avlu ve ona bağlı bölümler ortaya çıkarılmış ve bunlara dayanılarak da hanın restorasyonu yapılmıştır.

Hanın yapımında kesme taş ve moloz taş kullanılmış, ancak taş işçiliği oldukça kaba bir görünümdedir.

Foto: Mesut Girgiç http://www.pedalsesi.com/tr/viewtopic.php?f=52&t=3372

Konya-Akşehir yolu üzerinde bulunan ve Konya’nın kuzeyindeki şehir dokusu ile birleşmiş olan Horozlu Han’ın kitabesi ve onunla ilgili herhangi bir belgeye rastlanmamıştır. Bu bakımdan hanın yapım tarihi kesinlik kazanamamaktadır. Ancak, birçok araştırmacı hanın Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev ve İzeddin Keykavus döneminde devlet görevinde bulunan Esedüddin Ruzbe tarafından yaptırıldığını ileri sürmektedir. Esedüddin Ruzbe’nin 1249 yılında öldürüldüğü dikkate alınacak olunursa, hanın XIII. yüzyılın ortasında yapıldığı ortaya çıkmaktadır.

Taçkapı giriş açıklığının üzerine yerleştirilen üç dilimli mermer kitabe taşı yazısızdır. Hanın ilk defa Ahmed Eflaki’nin eserinde Ruzbih Hanı şeklinde rastlanan isminin önce İruzbe’ye sonra Orozlu’ya ve daha sonra da Horozlu’ya dönüştüğü kabul edilmektedir. Eflaki’nin kullandığı isme göre hanın banisinin, kendisinden bir asır önce yaşayan Sultan II. Gıyaseddin Keyhusrev’in camedarı ve II. İzzeddin Keykavus’un atabeyi Emir Esedüddin Ruzbe olması gerekir. Bu zatın Konya’da günümüze ulaşmayan bir medrese ve bir de hankah yaptırdığı bilinmektedir. Bu durumda kervansarayın diğerleriyle birlikte Eseddüddin Ruzbe’ye atabeylik verilmesinden öldürülmesine kadar geçen kısa sürede, yani 1246-1249 yılları arasında yaptırıldığı ve belki kitabesinin de bu yüzden yazılamadığı ileri sürülebilir.

Yapı 26.70 x 25.50 m. boyutlarında kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Bugünkü görüntüsüyle avlusuz kapalı tip kervansaraylara örnek teşkil etmektedir. Taçkapı doğu duvarının ortasındadır. Cepheden öne çatı seviyesinden yukarı taşkın yapılması sebebiyle abidevi bir görünüm sergilemektedir. Kademeli silmelerle çerçevelenen giriş basık kemerlidir. Yuvarlak kemerli derin bir niş içine alımıştır. Kapının yanlarında kemerlere destek veriyormuş izlenimi bırakan yüksek kaideli ve bezemesiz başlıklı iki ince sütun bulunmaktadır. Mihrabiyeler çeyrek kubbe şeklinde kavsaralara sahiptir.

Yapının içi her sırada dörder adet olmak üzere dört sıra paye ile kapıya dik gelecek şekilde uzunluğuna beş sahna ayrılmıştır. Orta sahnı boylamasına kaburgalı bir beşik tonoz, diğerlerini ise enlemesine düz beşik tonozlar örtmektedir. Giriş ekseni üzerindeki sahnın ortasına rastlayan kare mekanın üzerine pandantiflerle geçişi sağlanan yüksek kasnaklı küçük bir kubbe, onun üzerine de dış örtü olarak basık sekizgen piramit şeklinde kurşunlubir külah oturtulmuş ve kasnağın dış yüzü çift renkli taşlarla kaplanıp her kenarına birer mazgal açılmıştır. Binanın kuzey ve güney yan duvarlarında da içeriye ışığın girdiği dörder mazgal bulunmaktadır. 1.30 m. kalınlığındaki duvarlar yukarı taşkın ağır payandalarla desteklenmiş olup yapıya bir kale görünümü vermektedir. Az miktarda devşirme malzemenin kullanıldığı duvarların iç ve dış yüzleri düzgün kesilmiş beyaz Gödene taşı, kırmızımsı Sille taşı ve açık mavimsi taşlarla örülmüş, araları harçla pekiştirilmiş moloz dolgu yapılmıştır.

KONYA KADINHANI (SAİDELİ) - RAZİYE HATUN KERVANSARAYI (TAŞHAN)

Konya Kadınhanı ilçesindedir. Kapı kitabesinden öğrenildiğine göre Selçuklu sultanlarından Muzafferüddin Mahmut'un kızı Raziye Hatun 1223 yılında yaptırmıştır.

Han (kervansaray), kesme taştan yapılmış, açık ve kapalı bölümlerden meydana gelmiştir. Duvar örgüsünde çok sayıda devşirme antik malzeme kullanılmıştır. Anadolu Selçuklu hanlarının tipik plan şemasına uygun olarak yapılan hanın avlusunun bulunduğu, bugünkü yapının iki yanındaki duvar uzantılarından anlaşılmaktadır. Bu uzantıların beden duvarları dışında da devam etmesi avlunun kapalı mekândan daha geniş olduğunu göstermektedir.

Günümüze yalnızca 22.50 x 28.50 m. ölçüsünde kapalı mekânı gelebilmiştir. Hanın kapalı kısmına cepheden öne doğru taşırılmış bir portalden girilmektedir. İç mekân dikdörtgen planlı olup, her sırada beşer tane olmak üzere on paye ile üç sahna ayrılmıştır. Bölümlerin üzerini birbirine bitişik tonozlar örtmüştür. Dışa kapalı olan bu hanın içerisi mazgal pencerelerle aydınlatılmıştır.