Anadolu’nun her köşesinde farklı özellikler sergileseler de güvercinler var olmuşlardır. Güvercinlerin kökenlerinin ortaya çıkarılması konusunda elimizde maalesef çok sınırlı bilgi ve belgeler olduğundan; Denizli Güvercin Evi Derneği olarak bu konuda tarihi eserlere yakından bakma zorunluluğunu hissettik. Ve çok ilginçtir ki şu anda restore edilmeyi bekleyen Akhan Kervansarayında ilk ipuçlarına ulaştık. Ayrıca Denizli ve çevresindeki eski yapılarda güvercin kültürünün izlerine rastladık. Bu çalışma ile en azından çok eski zamanlarda bile güvercinlerin ilgi gördüğünü öğrenmiş olduk. İnanıyorum ki bu türlü çalışmalar yapıldığında her ilimizde buna benzer tarihi bilgi ve belgelere ulaşılacak ve bu sayede güvercin ırklarımızın kökenleriyle ilgili de ipuçları elde edilebilecektir. Elde etmiş olduğumuz bilgileri yetiştiricilerle paylaşmak için bu sayfayı oluşturduk. Umarım gelecekte bu türlü çalışmalar yaygınlaşarak sürer.
Niyazi Ertürk - Denizli Güvercin Evi Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
AKHAN KERVANSARAYI
Denizli - Afyon karayolu üzerinde görülebilecek olan yapı günümüzde şehir içinde kalmıştır ve Akkale'nin hemen girişinde yer alır. Anadolu Selçuklularının batıdaki son kervansaraylarından biri olan ve iki kitabesi bulunan Akhan sultan hanları şemasına uyan bir handır. Han'ın iki kitabesi bulunmaktadır. Kapalı olan kısmı 1253 (H.651) yılında, avlu 1254 (H.652) de tamamlanmıştır. Yaptıran Vali Seyfettin Karasungur Bin Abdullah'tır. Kitabede II. İzzettin Keykavus'un adı geçmektedir. Simetrik bir plan göstermeyen kervansaray açık ve kapalı bölümlerden oluşmaktadır. Toplam 1.100 m²'lik bir alan üzerine oturmakta olup, kare bir avlu ve derinlemesine dikdörtgen bir holden oluşmaktadır. Kapalı mekan derinlemesine iki sıra paye ile üç sahına ayrılmıştır. Ortada bulunan sahın yan sahınlardan daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Üst kısım tonoz ile örtülmüştür. Sivri kemerli niş biçiminde portali, basık kemerli giriş kapısı ile yarım metre dışa taşmıştır. Üzerinde bulunan kitabesi ile oldukça sade bir görünüşe sahiptir. Kapalı mekanın simetrik düzenlemesine karşın avluda asimetrik bir plan karşımıza çıkmaktadır. Avlu girişinin sağ tarafındaki bölümde, iki katlı mekanlar, bir eyvan ve iki kapalı birim yer almasına rağmen, diğer tarafta revaklar ve kapalı mekana bitişik tonozlu iki mekan yer almaktadır. Han'ın avlu portali geometrik ve plastik süslemeleri ile oldukça görkemlidir. Portalde görülen en önemli özellik ise, Konya-Karatay Han ile rekabet edecek derecede figürlü süslemelere sahip olmasıdır. Büyük ölçekli güvercin ve küçük ölçekli geyik, sfenks, kartal, aslan, ejder vb. hayvan figürleri, gamalı hac motiflerinin aralarına yerleştirilmiş, oldukça grift bir süsleme oluşturulmuştur. Mimari bakımdan önemli bir şaheser olan Ak Han'ın bazı bölümlerinde ince işçilik istemeyen kesme taş kullanılırken, avlunun güney ve batı cephesi orijinal düzgün mermer kaplamadır. Yapının içinde ve dışta devşirme taş malzeme yoğun olarak göze çarpmaktadır.
KERVANSARAYLAR
 |
 |
| Denizli'de yetiştirilmekte olan Dolapçı Güvercini | Kapı sütunlarında 40x40 cm ebatında güvercin figürü |
KERVANSARAY GİRİŞ KAPISININ İKİ YANINDAKİ SÜTUNLARDA GÜVERCİN MOTİFLERİ
Güvercin figürünün genel biçimsel yapısına bakılırsa; güçlü bir stilizasyon görülür. Taşın sert olma özelliğine rağmen bu güvercin rölyeflerindeki stilizasyon şaşırtıcı şekilde uygulanmış ve plastik açıdan başarı ile sonuçlandırılmıştır. Güvercin figürü hareket ve dinamizm mesajı yüklü bir anlayışla yapılmıştır. Sanatçısının olayı iyi gözlemlediğini göstermektedir. Figür yüzeyde poz veriyormuş edasıyla durgun bir halde “biblo” görünümündedir. Kabartma derecelendirme yapılırsa; 0, 1, 2, 3, 4, 5 aşamalı olarak tanımlanabilir. Sıfır noktası, gaganın düz yüzeyi olurken, burun ve göğüs bölümü güvercin rölyefinin güvercin figürünün duruşu, askerlik deyimi ile başı dik göğsü ilerdedir. Ayakların ve kuyrugun genel anatomik durumu yapıya aykırı bir duruştadır, bu durum ya uygulandığı alana stilizasyonun sonucudur ya da sanatçısının gözlem eksikliğinden kaynaklanabilir. Kanımca bu figurlerin Dolapçı ırkına uygun oldugunu o ırktan olanlarla benzediğini söylemek yanlış olmaz iki resme yan yana baktıgınızda kanatlarındaki lekeleriyle, duruşundaki pozuyla, boyun göğüs omuz ayrıntılarıyla da bu ırk oldugunu söyleyebiliriz. Selçuklu eserlerinde güvercin figürü çok yaygın değil genellikle gücün simgesi olan kartal kullanılmaktadır. Bu da önemli bir özelliktir. (Değerlendirme: Cihan Damgacı / Resim-iş ve Heykel Sanatı)
 |
 |
| Ön duvarlarda 10x10 cm. ebatında motif örneklerinden | Giriş kapısı yan duvarlarından iç kısım görünümü |
DENİZLİ AKHAN KERVANSARAYI'NDA NİÇİN ÖZELLİKLE GÜVERCİN FİGÜRLERİ KULLANILMIŞTIR?
GÜVERCİN FİGÜRLERİ NİÇİN GİRİŞ KAPISINDA ÖZELLİKLE VURGULANMIŞTIR?
Bu sorulara cevap verebilmek için Denizli'nin bazı önemli tarihi özellikleri hakkında bilgi ve fikir sahibi olmak gerekmektedir. Varlığı bilinen yaklaşık 50 Selçuklu Kervansarayı arasında Akhan Kervansarayı diğerlerinden önemli bir özelliği ile ayrılmaktadır. Bu önemli özellik yapının girişinde güvercin figürlerinin kullanılarak önceki medeniyetlere nazire yapılmasıdır. Nasıl ki atalarımız İstanbul'u fethettiklerinde Ayasofya'yı yıkmamış hemen yanıbaşına Sultanahmet Camii gibi bir abideyi dikerek kendi kültür ve sanat anlayışlarının yansımasını ortaya koymuşlarsa Akhan Kervansarayı da aynı mesajı veren bir eserdir. Denizli'nin bilinen yaklaşık 5000 yıllık bir tarihi vardır. Kentin Helenistik dönemde adı Laodikya (Laodikeia), Selçuklular döneminde ise Ladik'tir. Üniversitemiz tarafından yapılmakta olan kazılarda 2000 yıl öncesine ait bir horoz kabartması bulunmuş olup tüm özellikleriyle günümüzde varlığı devam eden Denizli Horozu'na benzetilmiş ve Denizli Horozu'nun geçmişi hakkında önemli bir ipucu olarak kabul edilmiştir. Denizli Horozu'nun Agora bölgesinin kemerli girişinde vurgulanan kabartma ile o dönemde de Denizli'yi simgelediğini anlayabiliyoruz. Denizli'yi 1207 yılında Selçuklular fethederler. İpek yolu üzerinde kurulu bulunan Laodikya'nın birkaç kilometre önüne 1253 yılında Akhan Kervansarayı'nı inşa ederler. Kendi sanat anlayışlarını meydana getirirlerken Laodikya'ya nazire olarak tıpkı Laodikya'nın Agora kemerli girişinde olduğu gibi kervansarayın girişine kendi sembollerini figüre ederler. Bu bir damgadır. Dikkat edildiğinde görülecektir ki güvercin figürü rastgele bir figür de değildir. Yalnızca süsleme amaçlı yapılmış değildir. Eğer öyle olsaydı tepeli, paçalı veya abartılı, süslü bir figür de yapılabilirdi. Örneğin Konya Karatay Medresesi'nde çinilerde gördüğümüz gibi bir sembolizasyon kullanılabilirdi. Kervansaray girişinde kullanılan figür bir fotoğraf kadar dinamik ve gerçekçidir. Bence Dolapçı güvercinlerin birebir kopyasıdır. Bu güvercinlerin günümüzde ilimizde hala yetiştiriliyor olması ise olağanüstüdür. Diğer Selçuklu kervansaraylarında kullanılmayan güvercin figürü Akhan Kervansarayı'nda Horoz'a nispetle kullanılmış ve böylece tek olma özelliği meydana gelmiştir. Güvercin figürü uygulaması açıkladığım nedenlerle Akhan Kervansarayı'na yani Denizli'ye özel bir uygulama olarak kalmıştır.
(Değerlendirme: Emre Yavaş / Hakim)
 |
 |
| Kubad-Abad Sarayı çini örneği - 1 | Kubad-Abad Sarayı çini örneği - 2 |
